اول به چه کسانی انفاق واحسان کنیم

بِسْمِ اللّهِ الرّحْمَنِ الرّحِیمِ

الّلهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و عَجّل فَرَجَهم

یَسْـَٔلُونَکَ مَاذَا یُنفِقُونَ ۖ

قُلْ مَآ أَنفَقْتُم مِّنْ خَیْرٍۢ فَلِلْوَٰلِدَیْنِ

وَٱلْأَقْرَبِینَ وَٱلْیَتَٰمَىٰ وَٱلْمَسَٰکِینِ وَٱبْنِ ٱلسَّبِیلِ ۗ

وَمَا تَفْعَلُوا۟ مِنْ خَیْرٍۢ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِیمٌۭ( ۲۱۵ بقره)

((عمرو بن جموح ))

پیر مردى بزرگ و ثروتمند بود به پیامبر عرض کرد:

از چه چیز صدقه بدهم و به چه کسانى ؟
آیه فوق نازل شد و به او پاسخ گفت .
از چه چیز باید انفاق کرد؟
در قرآن مجید آیات فراوانى -

مخصوصا در سوره بقره -

درباره انفاق و بخشش در راه خدا آمده است و براى این کار پاداشها و فضیلتهاى بزرگى ذکر شده همین امر سبب مى شد که درباره جزئیات این کار از پیامبر سؤ ال کنند و بدانند از چه چیزهائى و در مورد چه کسانى انفاق کنند؟
لذا در آیه مورد بحث مى فرماید:

((از تو سؤ ال مى کنند چه چیز را انفاق کنند))

(یسئلونک ما ذا ینفقون ).
سپس مى افزاید

بگو هر خیر و نیکى

(و هرگونه سرمایه سودمند مادى و معنوى )

که انفاق مى کنید براى پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و واماندگان در راه باید باشد

(قل ما انفقتم من خیر فللوالدین

و الاقربین و الیتامى و المساکین و ابن السبیل ).
مسلما ذکر این پنج طایفه به عنوان بیان مصداقهاى

روشن است وگرنه منحصر به آنها نمى باشد بنابراین پاسخ آنها در حقیقت این است که هم اشیائى که از آن انفاق مى کنند دایره وسیعى دارد و هم کسانى که به آنها انفاق مى شود.
در مورد اول با ذکر کلمه ((خیر)) که هر نوع کار و مال و سرمایه مفیدى را شامل مى شود پاسخ کامل و جامعى به سؤ ال آنها داده شده و حتى امور معنوى همچون علم را نیز در بر مى گیرد، هر چند مصداق مهم آن در مورد انفاق ، اموال است .
و در مورد دوم در عین گسترده بودن مورد انفاق اولویتها نیز بیان شده است مسلما پدر و مادر و سپس نزدیکان نیازمند در این مساءله اولویت دارند و بعد از آنها یتیمان و سپس نیازمندان و حتى کسانى را که ذاتا فقیر نیستند ولى بر اثر حادثه اى مثل تمام شدن مخارج در سفر نیازمند شده اند شامل مى شود.
در پایان آیه مى فرماید: ((و هر کار خیرى انجام مى دهید خداوند از آن آگاه است )) (و ما تفعلوا من خیر فان الله به علیم ).
لزومى ندارد تظاهر کنید، و مردم را از کار خویش آگاه سازید، چه بهتر که براى اخلاص بیشتر انفاقهاى خود را، پنهان سازید، زیرا کسى که پاداش مى دهد از همه چیز با خبر است ، و کسى که جزا به دست اوست حساب همه نزد اوست .
جمله ((و ما تفعلوا من خیر)) معنى وسیعى دارد که تمام اعمال خیر را شامل مى شود نه تنها انفاق در راه خدا که هر کار نیکى را خداوند مى داند، مى بیند و پاداش خیر مى دهد.
هماهنگى سؤ ال و جواب در آیه
بعضى تصور کرده اند که سؤ ال کنندگان در این آیه ، از اشیائى که انفاق باید کرد، پرسش کرده اند، ولى جواب از مصارف و کسانى که مورد انفاق قرار مى گیرند داده شده ، و این به خاطر این است که شناخت مورد، مهمتر بوده است . ولى این یک اشتباه است زیرا قرآن هم پاسخ از سؤ ال آنها داده و هم موارد انفاق را روشن ساخته است و این از فنون فصاحت است که هم پاسخ سؤ ال داده شود و هم به مساءله مهم دیگرى که مورد نیاز بوده اشاره شود.به هر حال جمله

((ما انفقتم من خیر))

(آنچه از نیکیها انفاق مى کنید) مى گوید: انفاق از هر موضوع خوبى مى تواند باشد، و تمام نیکیها را شامل مى شود، خواه از اموال باشد یا خدمات ، از موضوعات مادى باشد یا معنوى .
در ضمن تعبیر((خیر))

آن هم به صورت مطلق ، نشان مى دهد که مال و ثروت ذاتا چیز بدى نیست ، بلکه یکى از بهترین وسایل خیر است ، مشروط به اینکه به نیکى از آن بهره گیرى شود.
و نیز تعبیر به ((خیر)) ممکن است به این نکته هم اشاره داشته باشد که انفاقها باید از هرگونه منت و آزار و کارهایى که حیثیت اشخاص مورد انفاق را مخدوش مى کند، برکنار باشد به طورى که بتوان به عنوان خیر مطلق از آن یاد کرد

مثال

هرچه خوری به تن رسد

هرچه دَهی به روح رسد

هرچه نَهی به کَس رسد